سبک زندگی اسلامی

سبک زندگی اسلامی

پیروان هر کدام از مکاتب فکری – فلسفی متناسب با بینش ها و گرایش های خود، سبک خاصی از زندگی را برگزیده اند. از این روی سبک زندگی کنونی در جهان بشریت، یا سنتی است، یا مدرن و یا مدرن زده. زندگی و چگونگی آن همواره دغدغه بشر بوده است . بدون تردید انسان برای گریز از توحش و راه یابی به زندگی انسانی و سبک صحیح آن و همچنین حیاط طيبه و تخلق به اخلاق کریمه و رهایی از افسردگی به یک عامل مهار کننده نیازمند است که روح او را در کنترل خود قرار دهد تا بتواند به فطرت بشری برای زندگی اجتماعی رنگ و لعاب انسانی و الهی دهد. از این رو می توان گفت سبک زندگی، جایگاه مهمی در فرایند ایجاد جامعه نو جهانی دارد. در این که سبک زندگی چیست و اگر فردی بخواهد سبک زندگی خود را شکل دهد بر اساس چه مدلی باید عمل نماید به صورت اجمال می توان بیان کرد که سبک زندگی به آن بخش از زندگی رفتارهای انسانی بازمی گردد که قابل مدیریت است و اگر خواسته باشیم به انسان -که جانشین خدا در زمین است -بها دهیم باید بگذاریم بر اساس فطرت الهی خود به جایگاه رفیع خود حتی در زندگی دست یابد. ماهیت سبک زندگی، نوپدید نیست بلکه این اصطلاح و عبارت سبک زندگی است که به تازگی پدید دنده است. پیش از این تنها انبیا، اوصیای الهی بوده اند که به سبک زندگی بسیار اهمیت داده و جزئیاتی را در سبک زندگی و رفتارهای ظاهری پیروان خود مورد توجه قرار می داده اند (مصطفوی، ۱۳۲۸، ج ۲: ۹۳ و محمدی، ۱۳۹۳: ۵۸).

مبانی نظری آموزش مهارت های زندگی

شرایط اجتماعی متفاوت منجر به انواع مختلف سیک زندگی می شود و زندگی در کشور خاص به آن افراد هویتی خاص می بخشد که می توانند بر اساس آن، سبک زندگی خاص خود را برگزیند. توجه به تعاملات دوجانبه سبک زندگی با وضعیت فرهنگی و اجتماعی خاص جوامع اهمیت بسیاری دارد. تاکنون مطالعات فراوانی در حوزه اصلاح و آموزش سبک زندگی مناسب انجام شده است، ولی این مطالعات از نقصانی جدی رنج می برند و آن کاهش دادن سبک زندگی به مؤلفه هایی محدود و بی توجهی به حیطه بسیار مهم معنویت است. بخش مهمی از نیازهای فرد مربوط به افکار و احساساتش در مورد ابعاد معنوی زندگی است. (بشارت، ۱۳۹۴: ۴۷۰) کاویانی (۱۳۸۸) اولین بار نظرية سبک زندگی اسلامی را به صورت علمی به عنوان رساله ی دکتری، بررسی کرد. چگونگی تعامل رفتارها و نگرش ها در زندگی روزانه، نشان دهنده سبک زندگی انسان است و مسیر نسبتا ثابتی را برای زندگی پیش روی انسان ترسیم می کند. برای یافتن بهترین نوع سبک زندگی، الگویی لازم است که همه مؤلفه های شناختی و رفتاری انسان را به بهترین شکل در نظر بگیرد و از طرف دیگر با یافته های مسلم علمی مخالف نباشد و همچنین دنیا و آخرت را در کنار هم ببیند و از هیچ یک از ابعاد مادی و معنوی انسان غافل نشود. می توان ادعا کرد که سبک زندگی اسلامی این گونه است. در سبک زندگی اسلامی عمق اعتقادات، عواطف و نگرش فرد سنجیده نمی شود؛ بلكه رفتارهای فرد، سنجیده می شود. در سبک زندگی از سایر دیدگاه ها، فقط به رفتار توجه می شود و فکر و نیت انجام رفتار بررسی نمی شود؛ اما سبک زندگی اسلامی نمی تواند نسبت به نیتها بی تفاوت باشد، در حالی که تأكید آن روی رفتار است، به حداقل عواطف و شناختها نیز نظر دارد. برای داشتن یک سبک زندگی مطلوب دو نوع جهت گیری لازم است:

1- بایدها و نبایدهای مورد قبول در زندگی

2- شیوه های اجرا و به عینیت رساندن آن

جهت گیری اول، به طور غالب ارزشی و اخلاقی است و جهت گیری دوم مبتنی بر ارزش های عملی است و این مسائل هر دو در سبک زندگی اسلامی دیده شده است. سبک زندگی اسلامی از ده شاخص، تشکیل شده است که نبود هرکدام باعث می شود که سبک زندگی اسلامی ناقص باشد، مرز هر کدام از این شاخص ها قابل شناسایی است و البته وجود همه نتیجه آن ها در کنار هم نتیجه ای فراتر از حاصل جمع ساده آن ها به دست می دهد، این شاخص ها عبارت است از:

🔴 شاخص اجتماعی: به وظایفی اشاره می کند که فرد در ارتباط با دیگران، فراتر از خود و خانواده ی هسته ای خود، انجام می دهد.

🔴 شاخص عبادی: به وظایفی از زندگی اشاره دارد که رابطهی بین فرد و خداوند را نشان دهد.

🔴 شاخص باورها: به مفاهیم درونی شده ای اشاره دارد که به طور مستقیم وظایف رفتاری زندگی نیستند؛ اما در لایه های زیرین عاطفی و شناختی حضور دارند.

🔴 شاخص اخلاق: به صفات و رفتارهای درونی شده ای در فرد اشاره دارد که وظیفه ی رسمی و قانونی او محسوب نمی شود؛ اما فرد آن صفت را دارد و آن رفتار را انجام می دهد.

🔴 شاخص مالی: به رفتارهایی از فرد اشاره دارد که مستقیم یا غیرمستقیم به امور اقتصادی و مادی زندگی مربوط می شود. شاخص خانواده: به رفتارها و روابط فرد از این حیث که عضوی از یک خانواده است، اشاره دارد.

🔴 شاخص سلامت: به تمام اموری اشاره دارد که به گونه ای در سلامت جسمانی و روانی فرد، ایفای نقش می کند.

🔴 شاخص تفکر و علم: به فضای شناختی فرد، اشاره دارد، اعم از شناخت های موجود در فرد، تلاش برای افزایش شناخت های خود و..

🔴 شاخص دفاعی – امنیتی: به وظایفی اشاره دارد که به صورت فردی یا اجتماعی، به امنیت افراد و جامعه مربوط می شود،

🔴 شاخص زمان شناسی: به وظایف فرد در ارتباط با استفاده ی بهینه از زمان مربوط شود.(طغیانی، ۱۳۹۲: ۳۷)

“سبک زندگی” نظام واره زندگی است که به یک فرد، خانواده، یا جامعه با هویت خاص اختصاص دارد و به عبارت دیگر، شیوه ای نسبتا ثابت است که فرد اهداف خود را به آن طریق دنبال می کند منظور از سبک زندگی اسلامی، شیوه زندگی فردی و اجتماعی است که همه یا بیشتر متدینان به اسلام یا قشر مؤثری از جامعه اسلامی به آن عمل می کند و در رفتارشان منعکس می شود. (مصباح، ۱۳۹۲ ۶ و فقیهی، ۱۳۹۲: ۷۲)

شاخص های سبک زندگی اسلامی

سبک زندگی از منظر مقام معظم رهبری

امروز جهانیان برای رسیدن به برتری علمی، سیاسی، نظامی و عمرانی فرهنگی با هم رقابت می کنند و آن کشورهایی موفق تر هستند که سبک زندگی صحیح و ایده آل را سرمنشأ وسر لوحه ملت خود قرار داده اند. مقام معظم رهبری، حضرت آیت الله خامنه ای، در جمع مردم خراسان شمالی موضوعاتی را مطرح نموده و فرمودند که رسیدن به سبک زندگی و تمدن نوین اسلامی هدف انقلاب اسلامی است که به دو بخش تقسیم می شود؛ یکی بخش ابزاری و سخت افزاری و دیگری بخش متنی واصلی وحقیقی و نرم افزاری. ایشان تأکید فرموده اند ما در بخش ابزاری و علمی و صنعتی پیشرفت هایی داشته ایم ولی در بخش حقیقی، آن چیزهایی که متن زندگی را تشکیل می دهند، همان سبک زندگی است؛ مانند مسئله ی خانواده، مسکن، الگوی مصرف، تفریحات، مسأله کسب و کار، رفتار در خانه، محیط کار، با رئیس و مرئوس، با مأمور دولت و با پلیس، نظافت و نظم در جامعه، عدالت اجتماعی و کلا اخلاق عمومی و فرهنگ زندگی توفیقاتی نداشته ایم. در حالی که در جامعه اسلامی دستیابی به سبک زندگی مورد نظر اسلام که ترکیبی از عشق به دنیا و هم زمان پارسایی است باید از اولویت برخوردار باشد.